Εκδήλωση με θέμα: “Αρχείο Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης (1922-2019): Ανάδειξη και Συμβολή του στην Ιστορία της Θράκης”

Η τοπική ιστορία συνιστά αναπόσπαστο τμήμα του πολιτισμού. Η ιστορική μνήμη συμβάλλει τα μέγιστα στη διατήρηση της τοπικής συνείδησης και καθίσταται αναγκαία στη νεωτερική εποχή της παγκοσμιοποίησης. Προς αυτήν την κατεύθυνση ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επαφή του λαού όχι μόνο με το μνημειώδες, αλλά ταυτόχρονα με το καθημερινό, αυτό που οι σύγχρονοι ιστορικοί εξέφρασαν με τη φράση «να μιλήσουν οι σιωπές».

Εντάσσουμε την παρουσίαση του Αρχείου της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης στο πλαίσιο των 100 ετών από την απελευθέρωση της Ξάνθης (1919-2019). H παρουσίαση αποτελεί μιαν αφήγηση της ιστορίας της των τελευταίων 100 ετών, μέσα από το Αρχείο μιας εθνότητάς της, αφού τα έγγραφα του Αρμενικού Αρχείου αφορούν στην ευρύτερη τοπική και γενική ιστορία και όχι μόνο σε αυτήν της Αρμενικής Κοινότητας, είναι δε τα μόνα τα οποία διασώθηκαν από τη γνωστή πρακτική που ακολούθησαν οι αποχωρούντες το 1944 Βούλγαροι.

Το παρουσιαζόμενο έργο σκόπευε στην οργάνωση, διαχείριση και αξιοποίηση των πολιτιστικών και ιστορικών τεκμηρίων (καταγραφή, ταξινόμηση, ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση, έρευνα, ανάδειξη, προβολή) και εντάχθηκε στις εργασίες του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Ξάνθης κατά την περίοδο 15.5.2018 – 14.5.2019, με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και με την επιστημονική διεύθυνση και εποπτεία (τεκμηρίωση και ερευνητική μελέτη) της δρος Λαογραφίας Γαρυφαλλιάς Θεοδωρίδου.

Το Αρχείο της αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης περιέχει:
Α. υλικό ασπρόμαυρων και έγχρωμων (νεώτερων) φωτογραφιών (594 τον αριθμό), τεκμήριο της ζωής της Αρμενικής Κοινότητας για τη μαζική άφιξη και εγκατάσταση των Αρμενίων στην Ξάνθη (1922 – 2019), με έμφαση στις δεκαετίες 1920-1980. Το φωτογραφικό υλικό κατηγοριοποιήθηκε και ταξινομήθηκε ως εξής:

1. Εθνική ζωή της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης. Ιστορική μνήμη, αναμνηστήριες τελετές, ταυτότητα
2. Θρησκευτική και εθιμική ζωή της Κοινότητας
3. Διοίκηση της κοινότητας
4. Σχέσεις της τοπικής ηγεσίας και της γενικής του ελληνικού κράτους, συμμετοχή της δεύτερης στις εκδηλώσεις της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης
5. Επαφές της τοπικής Αρμενικής Κοινότητας, επιστημονικές συναντήσεις και σχέσεις με μέλη της Διασποράς ή του αρμενικού κράτους (μετά το 1991)
6. Προσωπικότητες της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης, παρουσία εξεχόντων μελών της Αρμενικής Κοινότητας σε ιερές-τελετουργικές στιγμές του κοινοτικού βίου της
7. Φωτογραφικό υλικό της σχολικής ζωής, εκδηλώσεων – θρησκευτικών, εθνικών, κοινοτικών, ψυχαγωγικών -, της παρελθούσης ζωής της Αρμενικής Κοινότητας (π.χ.) εκδρομών, μουσικών αρμενικών Συλλόγων του Μεσοπολέμου κλπ., και του σύγχρονου βίου (π.χ.) συνεδρίων για το αρμενικό ζήτημα, κλπ.

Β. υλικό εγγράφων (597 τον αριθμό, εκ των οποίων τα 140 είναι στην αρμενική γλώσσα) και βιβλίων (29 τον αριθμό, εκ των οποίων τα 15 είναι στην αρμενική γλώσσα και τα 14 στην ελληνική). Τα έγγραφα/βιβλία εμπεριέχουν:

1. πράξεις νομικές και αρχιτεκτονικά σχέδια
2. καταστατικά διοίκησης, αρχαιρεσιών, ίδρυσης και λειτουργίας του ιδιωτικού αρμενικού εκπαιδευτηρίου (1932-1933), ανανεώσεις αδείας λειτουργίας του μετά τον Β’ Π. Πόλεμο
3. καταστάσεις πληθυσμιακής σύνθεσης και λοιπών στοιχείων
4. οικονομικά τεκμήρια: λογαριασμοί (οικονομικά έντυπα, δεφτέρια και αποδείξεις από δραστηριότητες της Κοινότητας) (μεγάλος αριθμός εγγράφων αυτού του είδους)
5. αλληλογραφία και επιστολικό υλικό (με τις ελληνικές αρχές), σχετικά με τη ζωή, την ιστορία της Κοινότητας, τη διαχείριση του κοινοτικού βίου (κοινοτικά συμβούλια, υπάλληλοι υπηρετούντες το κοινό, κοινοτικοί έρανοι, εισφορές για ειδικούς σκοπούς), την οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου, κλπ. Η αλληλογραφία (επιστολικό υλικό) αποδίδει το δίκτυο των σχέσεων της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης, όπως διαμορφώθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα
6. προσκλήσεις στην Αρμενική Κοινότητα για συμμετοχή της σε πολιτιστικές δραστηριότητες, χοροεσπερίδες κατά την μεταπολεμική Ξάνθη, διαλέξεις, κλπ.
7. ανακοινώσεις της πολιτικής και κοινωνικής ζωής
8. (ενδεικτική αναφορά βιβλίων): Πιστοποιητικά γάμων (1923 κ.ε.), Βιβλίο Δωρεών Κατασκευής Σχολείου και Εκκλησίας (1926), Βιβλίο Δανειστικής Βιβλιοθήκης (1926), Μαθητολόγιο Ιδιωτικού Αρμενικού Σχολείου Ξάνθης (1936 κ.ε.), Γενικός έλεγχος Ιδιωτικού Αρμενικού Σχολείου Ξάνθης (1938-40), Βιβλίο Προόδου μαθητών (1941-45), Βιβλίο Πιστοποιητικών Σπουδής (1945), Ημερήσιοι έλεγχοι (1946 κ.ε.), Βιβλίο παρουσίας του προσωπικού του Ιδιωτικού Αρμενικού Σχολείου Ξάνθης (1945-1946), Πρακτικά Δ.Σ. (1941-42 & 1944-45), Δημοτολόγια (1922-1947, 1937).

Κατά την περίοδο 15.5.2018-14.5.2019 διεξήχθησαν οι εξής εργασίες:
Το υλικό των φωτογραφιών, των εγγράφων και των βιβλίων ψηφιοποιήθηκε σε ποσοστό 100%. Εν συνεχεία, ακολουθήθηκε η μέθοδος της Αρχειακής Λαογραφίας που συνιστά ένα από τα «εργαλεία» μας. Πραγματοποιήθηκαν ημιδομημένες μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις επιτόπιας έρευνας και Προφορικής Ιστορίας. Μεταφράστηκαν όλα τα έγγραφα από την αρμενική γλώσσα.

Σε εθνικό επίπεδο δεν υφίσταται αντίστοιχο ψηφιοποιημένο και τεκμηριωμένο αρχείο μιας εθνικής ομάδας. Υπό αυτό το πρίσμα, η παρουσιαζόμενη έρευνά μας καινοτομεί ως μια πρωτότυπη εργασία, εφόσον για τους Αρμενίους της Ξάνθης η βιβλιογραφία και η έρευνα «σιωπούν». Με την αρχειακή ταξινόμηση και τεκμηρίωση τού εν λόγω αρχείου ως την πρώτη συστηματική καταγραφή εθνογραφικών δεδομένων των αρμενικών πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη από το 1922 κ.ε., η εργασία μας επιδιώκει να αποδώσει μια καταγεγραμμένη κληρονομιά στις επερχόμενες γενεές των Αρμενίων της πόλης και της Αρμενικής Διασποράς εν γένει, αλλά και μια παρακαταθήκη προς αξιοποίηση από τους μελετητές. Συμβάλλουμε (συν τοις άλλοις) στη μελέτη της ιστορίας και της πληθυσμιακής ετερογένειας, στοιχείο που αποτελεί ιδιάζον δομικό συστατικό της τοπικής ξανθιωτικής ταυτότητας (locality).

Η καινοτομία και συνεισφορά της εργασίας μας συνίστανται εν τέλει στη διερεύνηση των (ιστορικών) όρων, όπως αυτοί ετέθησαν αναφορικά με τη σύγχρονη και ύστερη νεωτερική Θράκη. Οι σύγχρονοι Θρακιώτες βρίσκονται αυτόπτες μάρτυρες της ιστορίας των συνεχώς μετακινούμενων πληθυσμών, που επαναλαμβάνεται εκ νέου. Η επιστημονική μελέτη των συνθηκών και των σχέσεων συμβίωσής τους καθίσταται απαραίτητη σήμερα περισσότερο παρά ποτέ.

Το Αρχείο της Αρμενικής Κοινότητας Ξάνθης θα παρουσιάσει η επιστημονική υπεύθυνη της εργασίας.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης «Οικία Μάνου Χατζιδάκι», στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου 17, Ξάνθη, με ελεύθερη είσοδο.

Γαρυφαλλιά Γ. Θεοδωρίδου, Δρ Λαογραφίας Δ.Π. Θράκης-
Διδάσκουσα στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών

ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΑΡΜΕΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΞΑΝΘΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΞΑΝΘΗΣ ΦΕΞ